Introducción a documentación
informativa
1. Resumo:
Nesta entradilla
procurarase unha recollida de datos sobre a documentación informativa, dende os
seus inicios e seus fins ata a súa misión como ferramenta da comunicación.
Nesta páxina levarase a cabo a plasmación da busca da información desta materia
que estamos a cursar os alumnos de segundo de xornalismo na Facultade das
Ciencias da Comunicación co obxectivo de mostrar as bases dunhas ferramentas
máis importantes para o xornalismo, a documentación.
2. Palabras Clave:
Xornalismo, documentación,
información, búsqueda, veracidade, medios de comunicación, fontes, ciencia.
3. Introducción e concepto:
No sentido estrito a
documentación poderíase definir como a ciencia do procesamento de información
que se proporcione algo con un fin determinado, sendo unha ciencia auxiliar e
instrumental, seguindo a Fuentes i Pujol. Tamén, é considerada como unha
ciencia, neste caso unha ciencia documental, á vez que unha disciplina, non só
unha técnica como consideraban distintos autores como Juan Ros Gacía ou José
López Yépes. A documentación é unha disciplina que emerxe a finais do século XIX. Un
século que está marcado polo positivismo, ciencia que estudia os coñecementos
empíricos dos fenómenos naturales. A documentación como xa dicimos, é unha
ciencia informativa de carácter social cunha función mediadora entre o creador
da información e o receptor da mesma. A ráiz latina do termo ven de “docere”
(ensinar).
En 1895 os belgas Paul Otlet e Henri la Fontaine fixeron cos seus traballos
que “Documentación” tivese o recoñecemento de unha disciplina considerada
científica e autónoma.
A documentación é mellor naquel intre que é a colección dos propios
exemplares do xornal aínda qu as biografías teñan a súa relevancia. O interese
polos antecedentes da información aparece á vez que a difusión de noticias a
través dos medios de masas.
Os primeiros medios de comunicación, contaban ca súa propia biblioteca ou
con fotograbados, coa introducción da máquina de escribir xa no século XX
comezou o uso dos arquivos como a aparición dos dossiers e dos índices. A
partir de 1960 redúcese o volume da información pero non se encontra mellora da
clasificación nin o acceso a ela. Co continuo crecemento e mecanización pódese
contar cos ordenadores, así como a gran evolución do microfilm. Pero o gran
salto observase nas últimas décadas, a información pode ser gardada e
clasificada mediante a xestión electrónica do documento, as edicións
xornalísticas en CD-ROM... Pero co cambo de século prodúcese o camiño as
telecomunicacións, falamos da web 2.0, materia máis recente da documentación.
Aínda que se multiplicaran as fontes que as comunidades de usuarios marcan a
pauta do interese, sufrimos a dificultade de procesar e arquivar tanta
documentación como a que hai existente e con dispoñibilidade en internet.
Finalmente, para diferentes autores a documentación informativa é:
López Yepes, José: La sociedad de la documentación. “Documentación es la ciencia
general que tiene por objeto el estudio del proceso de comunicaión de las
fuentes documentales para la obtención de nuevo conocimiento”
Otlet
define parte de lo que serían las tareas futuras de la documentación en su obra
Tratado de Documentación: ”Registrar
la producción intelectual de la Ciencia para establecer su inventario;
establecer un sistema de indización que permita la recuperación dentro de esa
producción inventariada; permitir el conocimiento rápido del momento de
desarrollo de cualquier avance científico para evitar la duplicación de saberes
e investigaciones...”
Galdón López, Gabriel plantea a
documentación periodística como un subapartado da documentación informativa.
Ten como obxecto cubrir as necesidades dos informadores, e a través de eles, as
necesidades dos destinatarios da información e da documentación periodística.
Ángeles López Hernández: La
documentación, herramienta básica del periodista y el comunicador. à Documentación
nos enseña a clasificar, organizar, resumir y extraer las palabras claves
(indización) de los mensajes de forma eficiente y útil, facilitando y
agilizando la recuperación de las informaciones en el momento preciso, cuando
son necesarias para el desarrollo del trabajo.
Codina,
" Conjunto de ciencias y técnicas documentales al servicio de producción
de informaciones de actualidad; el incremento de su almacenamiento y
conservación; su difusión y reutilización".
4. Principios:
Os principios que rixen a
documentación nos medios foron expresados por Gabriel Galdón.
Principios Teolóxicos:
- Principio verificativo: A causa orixinaria
fundamental da actividade documental xornalística, pola cal esta se
orienta cara a consecución da verdade informativa mediante a comprobación
da veracidade.
- Principio explicativo: A causa final específica
da actividade documental xornalística, pola cal esta se ordena cara á
inteleción da verdade informativa mediante a valoración e potenciación da
comunicabilidade.
- Principio editorial: Constitúe unha perspectiva
adicional das dúas anteriores recollendo a entidade ideológica e a formal.
Principios formais e
circunstanciais.
- Principio de perduravilidade: A razón formal da
actividade documental xornalística, que tende a fixar a utilidade futura e
o grao de permanencia dos textos e referencias na elaboración da
información xornalística.
- Principio de adecuación funcional: A regra
metodolóxica na actividade documental xornalística pola cal esta se
orienta ó tratamento específico que precisa cada tarefa e medio
documental, de acordo ca súa natureza e función que realiza.
- Principio limitativo: O conxunto de
circunstancias reais da actividade documental xornalística, que limita o
seu exercicio e emprego de medios.
5. Característica da información da
actualidade
As
principais características da información de actualidade dende a perspectiva do
traballo documental son expostas por Amat e Blasco:
1.
Coincidencia episódica. As mesmas novas son outorgadas por todos os medios
diarios nas mesmas datas e posteriores, así como nas revistas xerais nas súas
datas de publicación e nos espacios informativos non diarios dos medios
audiovisuais. A causa é a dependencia dos medios das axencias e, sobre todo,
dos produtores dos feitos que se constitúen en noticia e nunha interpretación
coincidente das espectativas da audiencia.
2.
Redundancia cíclica. A actividade xornalística céntrase na cobertura
dos feitos contemporáneos. Como a actividade humana é recurrente, o tratamento
dado a esta cobertura tamén o é. Determinados acontecementos teñen unha
frecuencia diaria (bolsa), outros semanal (reunión do consello de ministros), outros
mensual (IPC, datos do desemprego), trimestral (grandes operacións de tráfico)
ou anual (Óscars de Hollywood).
3.
Efecto Mateo. "Moitos son chamados e poucos os elixidos". Unhas poucas
personaxes polarizan o interés dos medios e aparecen nomeados en moitas novas
mentras que moitísimas personaxes aparecen citados polos medios poucas veces,
co conseguinte desequilibrio para o tratamento da información relativa ás
persoas.
4.
Multiplicidade de soportes. Teletipos, noticias imprimidas, comunicados de
prensa, grabacións radiofónicas, materiais visuais e audiovisuais.
5.
Fragmentación da mensaxe. As mensaxes informativas transmítense fragmentadas
polo ritmo de captación dos acontecementos diferentes ó da publicación e
edición dos medios.Estes, ademais, adoitan empregar unha estrutura
en forma de tríptico: Previo (anuncio, antecedentes, previsión) - Noticia -
Reacións (Valoración, matización, contexto...) que, á súa vez, pode continuar
xerando novas noticias.
6.
Latencia.
A información de actualidade caduca aparentemente, pero calquera feito pechado
pode reabrirse e pode devolver o protagonismo a personaxes e feitos con
independencia da súa antigüidade.
7.
Documentos compostos. Textos con fotografías e gráficos, por exemplo,
plantexan dificultades de organización documental e de deseño das ferramentas
de recuperación documental.
8.
Lei do mínimo esforzo. A premura de tempo coa que se adoita traballar vai
en detrimento de respostas e tratamnentos da información elaborados.
9.
Estratificación de usuarios e empregos. Se traballa para usuarios moi diferentes na súa
especialización e nos seus obxectivos.
10.
Relatividade de significado. Os documentos xornalísticos cambian o seu
significado nos distintos contextos e admiten interpretacións diversas por
parte dos usuarios. Na información audiovisual isto é especialmente
significativo. Os datos sobre roubos de coches son interesantes para un
redactor de sucesos e para un redactor das páxinas de economía. Ó primeiro
interésalle a evolución dos acontecementos delitivos, ó segundo a súa
repercusión no usto dos seguros automobilísticos.
Habería que engadir unha
última característica do discurso informativo: a omisión. Os textos
xornalísticos omiten sempre información, voluntaria ou involuntariamente.
6. Funcións:
A Documentación informativa
conta cunhas funcións básicas:
- A verificación da exactitude da información e
corrección de datos: problemas ortográficos, dúbidas idiomáticas,
precisión nas datas,etc.
- Contextualización ou utilización de datos complexos,
cronoloxías, dossiers temáticos…capaces de apoiar a información á que
servirán como complemento, interpretación, síntese ou comentario.
- Apoio visual da información, referíndonos con
isto a fotografías, gráficos, mapas…No caso da documentación televisiva,
empregaríamos planos recurso.
- Investigación, preparar o seu propio material que le
dará el medio.
7. Finalidade
Según Paul Otlet, seus fins
son os de analizar e ordenar os documentos adquiridos para podelos recuperar,
xeralos documentos secundarios como as bibliografías, conservar todo o pensamento
humano e finalmente realzar o proceso con suma rapidez.
A Documentación Informativa
trata de buscar a verdade informativa, non só aquello que nos interese. Cando
buscamos documentación hai que ser conscientes de que poden aparecer datos que
contradigan as nosas hipótesis, e que sempre hai que estar en guardia para non
caer no aforismo que di “non deixes que a realidade estropee unha boa nova”.
A documentación é a
disciplina que se encarga da selección, análise, recuperación e difusión dos
documentos co obxectivo de poder facilitar información ós usuarios. A
documentación na práctica é:
Saber buscar. Saber identificar. Saber seleccionar. Saber clasificar.
Saber buscar. Saber identificar. Saber seleccionar. Saber clasificar.
8. Centro de documentación de un
medio: funcións, características e fins
Eulalia Fuentes i Puyol
sintetizou as funcions dos centros de documentación dos medios en tres
principales:
Proporcionar fontes
concretas para comprobar rápidamente un feito ou un dato.
Dispoñer de material
suficiente para situar os distintos temas no seu contexto.
Actuar como fontes de
inspiración para novas ideas ou enfoques sobre temas xa tratados.
No centro de información
desenvolvense unha serie de operacions básicas que teñen como obxetivo poner á
disposición dos usuarios as bases de datos de fácil acceso:
Selección de documentos.
Análisis dos documentos
seleccionados (descripción, clasificación y resumen).
Establecemento de sistemas
de recuperación de documentos.
O fin básico de este centro
de comunicación suporá o aforro así como de traballo, de esforzo e diñeiro.
9. Mapa conceptual
Documentación:
RECOMPILAR à ALMACENAR à ANALIZAR à DIFUNDIR
PRINCIPIOS
Teolóxicos:
· Verificativo
· Explicativo
· Editorial
Formais e cincurnstanciais:
· Perdurabilidade
· Adecuación
funcional
· Limitativo
CARACTERÍSTICAS ACTUALIDADE
I.
Coincidencia episódica
II.
Redundancia cíclica
III.
Efecto Mateo
IV.
Multiplicidade de soportes
V.
Fragmentación da mensaxe
VI.
Latencia
VII.
Documentos compostos
VIII.
Lei do mínimo esforzó
IX.
Estratificación de usuarios e empregos
X.
Relatividade de significado
Funcións:
·
Verificación
·
Apoio visual
·
Contextualización
·
Investigación
10. Bibliografía
Valle Gastaminza, Félix
del. “Principios de la Documentación del trabajo informativo”. Análisis y
tratamiento documental en medios de comunicación impresos en la era
digital. Universidad Complutense de Madrid.
Cabrera Méndez, Margarita.
“Introducción a la documentacion informativa” . Departamento de Comunicación
Audiovisual, Documentación e Historia del Arte. Centro Universidad Politécnica
de Valencia.
GALDÓN,
Gabriel: Teoría y práctica de la documentación informativa. Barcelona,
ARIEL COMUNICACIÓN, 2006.
-Bas Martín,Nicolás “La
documentación informativa en el nuevo espacio europeo de educación
superior:Reflexiones desde la didáctica”.Universidad Jaume I de
Castellón.Departamento de Traducción y Comunicación
